Rozwód, separacja lub ustanowienie rozdzielności majątkowej pociągają za sobą konieczność rozliczenia majątku wspólnego małżonków.

Co do zasady, zgodnie z art. 43 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), Art.  43. [Udziały w majątku wspólnym]

• §  1.Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
• §  2.Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
• §  3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

1. Równość jako zasada, nierówność jako wyjątek

Podstawowym założeniem systemu wspólności majątkowej małżeńskiej jest zasada równości dorobków. Zakłada się, że małżonkowie wnoszą równy wkład w budowanie majątku, nie tylko poprzez pracę zarobkową, ale także przez wychowywanie dzieci, prowadzenie domu czy wspieranie drugiego małżonka.

Jednak w szczególnych przypadkach możliwe jest ustalenie, że jeden z małżonków wniósł znacznie większy wkład w powstanie majątku niż drugi.

2. Podstawa prawna ustalenia nierównych udziałów

Zgodnie z art. 43 § 2 k.r.o., każdy z małżonków może żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, jeżeli wykaże, że:

• istniały ważne powody oraz
• wkład małżonków w powstanie majątku wspólnego był nierówny.

3. Czym są „ważne powody”?

Ważne powody to pojęcie nieostre i podlegające ocenie sądu. Z orzecznictwa wynika, że mogą nimi być w szczególności:

• rażące niedbalstwo jednego z małżonków w dbaniu o dobro rodziny np. zadłużanie się,
• uporczywe uchylanie się od obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny,
• trwonienie majątku wspólnego np. hazard,
• uzależnienia (np. alkoholizm, narkomania) wpływające na funkcjonowanie rodziny i budowanie majątku,
• wieloletni brak pracy zarobkowej mimo zdolności do jej podjęcia.

Ważne powody muszą mieć charakter moralno-etyczny – chodzi o ocenę postaw i zachowań małżonków z punktu widzenia ich lojalności, sumienności i odpowiedzialności wobec rodziny.

4. Nierówny wkład w powstanie majątku

Drugim warunkiem ustalenia nierównych udziałów jest wykazanie, że faktyczny wkład małżonków w budowę majątku był istotnie różny. Przykładowo:

• jeden z małżonków zarabiał i inwestował w majątek, podczas gdy drugi nie podejmował pracy i nie opiekował się domem,
• jeden z małżonków spłacał kredyty hipoteczne lub finansował zakup nieruchomości ze środków uzyskanych przed zawarciem małżeństwa lub pochodzących z darowizny lub spadku,
• istniała długotrwała rozdzielność faktyczna i brak wspólnego gospodarstwa.

5. Procedura ustalenia nierównych udziałów

Wniosek o ustalenie nierównych udziałów składa się w ramach postępowania o podział majątku wspólnego (do sądu rejonowego, wydziału cywilnego). Wnioskodawca musi w nim:

• określić żądaną proporcję udziałów (np. 70% do 30%),
• wskazać okoliczności faktyczne i dowody na poparcie twierdzeń o ważnych powodach i nierównym wkładzie.

Sąd dokonuje wszechstronnej analizy – bierze pod uwagę nie tylko dochody i wydatki, ale także nakład pracy w gospodarstwie domowym, opiekę nad dziećmi, gospodarowanie wspólnymi środkami czy lojalność małżonków.

6. Praktyczne znaczenie orzeczenia o nierównych udziałach

Jeśli sąd ustali, że udziały są nierówne, konsekwencją tego będzie proporcjonalny podział majątku – w innej niż po 50% proporcji. Ma to istotne znaczenie przy dzieleniu wartościowych składników majątku, np. nieruchomości, samochodów, oszczędności czy inwestycji.

W praktyce, ustalenie nierównych udziałów jest możliwe, ale niełatwe – sądy wymagają silnych i dobrze udokumentowanych argumentów.

7. Podsumowanie

Ustalenie nierównych dorobków małżonków to instytucja wyjątkowa, stosowana wówczas, gdy równość byłaby rażąco niesprawiedliwa. Kluczem do powodzenia takiego wniosku jest odpowiednie wykazanie zarówno ważnych powodów, jak i nierównego wkładu.

Ewa Kosowska-Czapla

radca prawny

 

 

Tekst dotyczy zagadnień, które pojawiają się w naszej codziennej praktyce. Ma on jednak charakter ogólny i nie stanowi porady prawnej w konkretnej sprawie. W celu uzyskania wiążącej opinii prawnej niezbędna jest analiza indywidualnych okoliczności.