W sprawach o podział majątku wspólnego byłych małżonków często pojawiają się spory nie tylko o składniki majątku, ale też o to, czy któraś ze stron nie doprowadziła do uszczuplenia majątku wspólnego w sposób zawiniony lub bezprawny. W takich sytuacjach możliwe jest dochodzenie roszczeń odszkodowawczych, które należy wyraźnie odróżnić od roszczeń o zwrot nakładów.

Nakłady a roszczenia odszkodowawcze – podstawowe różnice

Nakłady dotyczą sytuacji, gdy jedna ze stron poniosła wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny lub odwrotnie – np. mąż zapłacił za remont wspólnego mieszkania z pieniędzy odziedziczonych po rodzicach. Tego rodzaju roszczenia mają na celu wyrównanie majątkowe między majątkami, nie zaś kompensację szkody.

Z kolei roszczenia odszkodowawcze pojawiają się wtedy, gdy jedno z małżonków swoim zawinionym zachowaniem doprowadziło do zniszczenia, utraty lub uszczuplenia składników majątku wspólnego. Warunkiem jest tutaj niewłaściwe działanie lub zaniechanie, które można uznać za zawinione lub rażąco nierozsądne, często połączone z naruszeniem obowiązku lojalności wobec współmałżonka.

Warto w tym miejscu przywołać postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r., sygn. akt V CSKP 145/21

„Treść art. 45 k.r.o. nie wyczerpuje zakresu ewentualnych rozliczeń między małżonkami, dotyczących czasu, kiedy pozostawali oni we wspólności majątkowej. Każdy z małżonków może żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy i swą ogólną podstawę znajduje w art. 415 k.c., może zatem obejmować nie tylko powstałą stratę, ale i utracone korzyści, które weszłyby do majątku wspólnego. Rozliczenie tej straty przeprowadza się między innymi w taki sposób, że kwoty, które małżonek obowiązany jest zwrócić na rzecz majątku wspólnego, dolicza się do wartości tego majątku, a następnie zalicza na udział małżonka zobowiązanego do zwrotu.”

Przykład 1 – Spalenie samochodu przez żonę

Załóżmy, że w trakcie trwania małżeństwa, w wyniku konfliktu, żona umyślnie podpaliła wspólny samochód osobowy. Auto było pełnoprawnym składnikiem majątku wspólnego. Mimo że sprawczyni była współwłaścicielką pojazdu, nie miała prawa do jego zniszczenia, gdyż działała ze szkodą dla majątku wspólnego.

W takim przypadku mąż może – w sprawie o podział majątku – domagać się roszczenia odszkodowawczego odpowiadającego wartości zniszczonego samochodu, jako że majątek wspólny został uszczuplony wskutek zawinionego działania drugiego małżonka.

Przykład 2 – Przegranie pieniędzy w kasynie przed rozwodem

W innym przypadku mąż, krótko przed złożeniem pozwu o rozwód, wypłacił ze wspólnego konta kwotę 100 000 zł i oświadczył, że przegrał ją w kasynie. Środki te pochodziły z oszczędności wypracowanych wspólnie w trakcie trwania małżeństwa.

Jeśli sąd uzna, że działanie męża zmierzało do ukrycia lub roztrwonienia majątku wspólnego, żona może żądać uwzględnienia tej kwoty przy podziale, domagać się roszczenia odszkodowawczego odpowiadającego utraconej kwocie.

Niniejszy artykuł nie zawiera analizy zachowań pod względem prawa karnego, lecz skupia się na roszczeniach cywilnych.

Podsumowanie

W sprawach o podział majątku roszczenia odszkodowawcze są odrębną kategorią roszczeń od tych dotyczących nakładów. Wymagają wykazania, że jeden z małżonków poprzez zawinione działanie lub zaniechanie doprowadził do szkody w majątku wspólnym. Sądy przyznają takie roszczenia ostrożnie, ale nie wykluczają ich możliwości – szczególnie w przypadkach rażących nadużyć zaufania lub celowego działania na szkodę współmałżonka.

Ewa Kosowska-Czapla

radca prawny